Ο μύθος της "Κυριαρχίας" και ο "Αρχηγός της αγέλης"

Κυριολεκτικά, υπάρχουν εκατομμύρια πόροι εκεί έξω, ιστοσελίδες, βιβλία, ταινίες, τηλεοπτικές εκπομπές που σας συμβουλεύουν να χρησιμοποιήσετε την βία και τον εκφοβισμό για να εκπαιδεύσετε το σκυλί σας. Λένε, ότι ο άνθρωπος, πρέπει να είναι το "αφεντικό", ο "άλφα". Προσωπικά, είναι όλα λάθος. Κάθε ένα από αυτά.

Ο μύθος αποκωδικοποιείται

Ας δούμε λοιπόν, πως ξεκίνησε ο μύθος της "Κυριαρχίας". Στις δεκαετίες του 1930 και του 1940, σε μια μελέτη των λύκων υπό αιχμαλωσία σε ζωολογικό κήπο της Ελβετίας, ο ερευνητής στην συμπεριφορά των λύκων, Ρούντολφ Σένκελ, κατέληξε στο συμπέρασμα, ότι οι λύκοι αγωνίζονται για να αποκτήσουν δεσπόζουσα θέση και ο νικητής που θα αναδειχθεί, είναι αυτός ο οποίος έχει το πάνω χέρι στην αγέλη ("το αφεντικό", σα να λέμε).
Είχε τεκμηριωθεί, ότι οι λύκοι ήταν σε συνεχή ανταγωνισμό για την υψηλότερη βαθμίδα στην ιεραρχία και μόνο οι επιθετικές ενέργειες των "άλφα" αρσενικών ή θηλυκών, διεκδικούσαν τις θέσεις αυτές. Άλλοι ερευνητές, ακολουθώντας το παράδειγμα Σένκελ, μελέτησαν επίσης τους λύκους σε αιχμαλωσία και επιβεβαίωσαν τα ευρήματά του: "διαφορετικές ομάδες λύκων που έχουν συνενωθεί στην τεχνητή αιχμαλωσία, πράγματι, ασκούν συχνά βίαιους και αιματηρούς κοινωνικούς αγώνες". Το πρόβλημα είναι, ότι αυτή δεν είναι μια φυσιολογική συμπεριφορά λύκου. Ο επιστήμονας (βιολόγος) Ντέϊβιντ Μεχ, αναφέρεται στην εισαγωγή της μελέτης του για τους άγριους λύκους: "αν προσπαθήσετε να εφαρμόσετε τις πληροφορίες που έχετε, σχετικά με τη συμπεριφορά των λύκων σε αιχμαλωσία στην οικογενειακή δομή, έχετε οδηγηθεί σε μεγάλη σύγχυση. Μια τέτοια προσέγγιση είναι ανάλογη με την προσπάθεια να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα σχετικά με την ανθρώπινη δυναμική της οικογένειας μελετώντας τους ανθρώπους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης". Η θεωρία του "άλφα λύκου" ως "κυρίαρχος σκύλος", είναι ιδιαίτερα παραπλανητική.

Η αρχή …

Πώς άρχισαν λοιπόν οι ιδιοκτήτες σκύλων και οι εκπαιδευτές, να σκέφτονται όλες αυτές τις πληροφορίες (παραπληροφόρηση), σχετικά με τη συμπεριφορά του λύκου, που δεν είχε καμία σχέση με τα σκυλιά και τη συμπεριφορά τους; Ειλικρινά, αναρωτιέμαι, αν θέλω να γίνω καλός γονιός, θα πρέπει να μάθω πώς συμπεριφέρονται οι πίθηκοι; Η λογική, ήταν κάτι σαν: «Τα σκυλιά κατάγονται από τους λύκους. Οι λύκοι ζουν σε αγέλες, στις οποίες, ο "άλφα λύκος" (ιεραρχία) είναι πάνω από όλους τους άλλους. Ως εκ τούτου, οι άνθρωποι πρέπει να κυριαρχήσουν στο κατοικίδιο ζώο (τα σκυλιά τους), για να τους μάθουν πως να συμπεριφέρονται».
Σ’αυτή τη μέθοδο, βασίζονται οι εκπαιδευτές που υποστηρίζουν  τεχνικές που ασκούν σωματική ή ψυχολογική βία. Μεγάλο μέρος αυτής της εκπαίδευσης, έχει τις ρίζες της στην στρατιωτική πειθαρχία που προσφέρει τιμωρίες.
Από το 1906, ο συνταγματάρχης Κόνραντ, χρησιμοποιούσε αδέξια τεχνικές για να εκπαιδεύσει τα σκυλιά στο Γερμανικό στρατό και στην συνέχεια (τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου) τα σκυλιά της αστυνομίας και των άλλων υπηρεσιών.
Ο συνταγματάρχης, εκπαίδευε αρχικά, τα σκυλιά για το στρατό πριν από την εκπαιδευτική του καριέρα και στα γραπτά του, υποστήριζε τεχνικές που περιλαμβάνουν άσχημη βία σε ένα σκυλί (ακόμη και σε απώλεια των αισθήσεων, εάν ἠταν απαραίτητη).
Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1978, η εμφάνιση  Ευρωπαίων Μοναχών που κήρυτταν το έργο του Θεού, είχαν στα χέρια τους το νέο μοντέλο για την εκπαίδευση σκύλων, υποστηρίζοντας μια φιλοσοφία που έλεγε ότι "η κατανόηση είναι το κλειδί για την επικοινωνία, τη συμπόνια και την κοινωνία". Ακούγεται αρκετά συμπονετικό, ναί; Οι μοναχοί, θεωρήθηκαν αιχμή κατά το χρόνο αλλά σε αντίθεση με την καλοπροαίρετη εικόνα τους, ήταν υπεύθυνοι για την ευρεία διάδοση της χρήσης του "Alpha Wolf Roll Over" (αναδίπλωση του σκύλου με βία). Οι Μοναχοί, κατέληξαν στο συμπέρασμα, ότι η αναδίπλωση του σκύλου είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για την επιβολή κάποιου πάνω σε ένα σκυλί. Δυστυχώς, αυτό είναι μια πλήρης και απόλυτη παρερμηνεία της υποταγής που προσφέρεται εθελοντικά από λιγότερο "δυναμικά" σκυλιά.
Οι μοναχοί υποστήριξαν επίσης τη συχνή χρήση κι άλλων σωματικών τιμωριών, όπως το άρπαγμα, κούνημα και τράνταγμα του σβέρκου…
Ενώ ομολογούν ότι "η συμβίωση με τον σκύλο πρέπει να χτίζετε με μια σχέση που βασίζεται στην αγάπη και την κατανόηση", εξακολουθούν να πιστεύουν σε ξεπερασμένες, λανθασμένες θεωρίες κυριαρχίας.
Παρά την ισχυρή εμφάνιση της Θετικής εκπαίδευσης τα τελευταία 25 χρόνια, οι μοναχοί, δεν φαίνεται να έχουν αντιληφθεί ότι ο σεβασμός δεν αποκτάται με την βία, αλλά κερδίζεται με την Αγάπη και την εμπιστοσύνη!

Η γέννηση της σύγχρονης επιστημονικής μεθόδου εκπαίδευσης

 Φαινόταν ότι η μέθοδος στην εκπαίδευση σκύλων είχε στασιμότητα με τον στρατιωτικό τύπο, όταν η εκπαιδεύτρια δελφινιών, Κάρεν Πράιορ, έγραψε το βιβλίο: "Μην πυροβολείτε τον σκύλο". Δημοσιεύθηκε το 1985, και προοριζόταν ως ένα βιβλίο αυτοβοήθειας για την ανθρώπινη συμπεριφορά. Η συγγραφέας, ποτέ δεν ονειρεύτηκε ότι το βιβλίο της, σε συνδυασμό με ένα μικρό πλαστικό κουτί που έκανε κλικ, θα ξεκινoύσε μια τεράστια αλλαγή στον κόσμο της εκπαίδευσης σκύλων και την συμπεριφορά τους.
 Η πρόοδος ήταν σχετικά αργή μέχρι το 1993, όταν ο κτηνίατρος – συμπεριφοριστής, Δρ. Ίαν Ντάνμπαρ, είχε ως όραμα την εκπαίδευση των εκπαιδευτών! Η αρχή του είναι αυτή η δήλωση:
"Προωθούμε τη μέθοδο εκπαίδευσης με την χρήση της ανταμοιβής , αποτρέποντας τη χρήση βίαιων τεχνικών". Εγώ με την σειρά μου λέω ότι η Θετική εκπαίδευση υποστηρίζει την επιστημονική εκπαίδευση του σκύλου με φιλική προσέγγιση. Οτιδήποτε άλλο, είναι καθαρή αμάθεια κι ανθρώπινος εγωισμός!

Ένα βήμα προς τα πίσω

Τα πράγματα είχαν αρχίσει να φαίνονται αρκετά ρόδινα για τα σκυλιά μας. Το φθινόπωρο όμως του 2004, ξένο τηλεοπτικό κανάλι, ξεκίνησε μια σειρά επεισοδίων (μετέπειτα και στην χώρα μας) για να μάθει ο κόσμος πως εκπαιδεύονται οι σκύλοι. Τα μονταρισμένα πλάνα της σειράς, έδειχναν στον κόσμο πόσο άμεσα αποτελέσματα είχε ο εκπαιδευτής μέσα σε λίγη ώρα, ακόμη και με ακραίες μορφές συμπεριφοράς. Ήταν κάτι ιδιαίτερα παραπλανητικό! Η Θεωρία της Κυριαρχίας ήταν και πάλι στο προσκήνιο. Τα πάντα, από την εκπαίδευση της τουαλέτας, των ανεπιθύμητων συμπεριφορών πάνω στον ιδιοκτήτη ή ακόμη κι όλες οι μορφές επιθετικότητας είναι πιθανό να αποδοθούν σε «δεσπόζουσα θέση» ως προς τον ιδιοκτήτη από τους οπαδούς της "Θεωρίας Κυριαρχίας".
Κάποιοι όμως θα διαφωνήσουν, "αν δούμε όλα τα σκυλιά που έχουν εκπαιδευτεί   χρησιμοποιώντας το μοντέλο κυριαρχίας, δεν έπαθαν τίποτα...
Στην πραγματικότητα, η μέθοδος με βάση την σκληρή δύναμη (με ορολογία, "θετική τιμωρία" +P) είναι ένα κομμάτι της υποβολής. Μπορείτε να πείσετε ένα σκυλί ότι δεν είναι ασφαλές να κάνει τίποτα, εκτός αν του ζητηθεί να κάνει κάτι (αν το κάνει γιατί επέρχεται η τιμωρία). Αυτό λειτουργεί με μερικά (ελάχιστα) σκυλιά. Με άλλα, όχι. Τα περισσότερα, έχουν έντονες φοβίες, που τα επηρεάζουν σε όλη τους την ζωή και ίσως δεν θα μπορείτε καν να τα πλησιάσετε!
Υπάρχει πάντα κάποιο πρόβλημα συμπεριφοράς με τα σκυλιά που είναι αρκετά ανθεκτικά για να αντέξουν την τιμωρία, αλλά δεν είναι τόσο "σκληροί χαρακτήρες" ώστε να αντεπιτεθούν. Σύμφωνα με τη θεωρία κυριαρχίας, όταν ένα σκυλί αντεπιτίθεται, θα πρέπει ο άνθρωπος να διεκδικήσει τον εαυτό του ως ηγέτη ή άλφα ("είμαι το αφεντικό και θα υπακούς").
Το πρόβλημα είναι, ότι πολλές φορές η βία κλιμακώνεται επιτόπου (η βία γεννά βία) ή ξεσπά αργότερα επιθετικά την επόμενη φορά που ένας άνθρωπος κάνει κάτι βίαιο κι ακατάλληλο στον σκύλο (ακόμη και στην παραμικρή κίνηση). Στην παραδοσιακή εκπαίδευση, οι εν λόγω σκύλοι συχνά θεωρούνται αδιόρθωτοι, δεν είναι κατάλληλοι για την εργασία όπου είναι προορισμένοι, ούτε ασφαλής ως σύντροφοι της οικογένειας και δυστυχώς καταδικάζονται σε θάνατο. Δεν είχαν ποτέ δεύτερη, σωστή (φιλική) ευκαιρία-αντιμετώπιση και πολλοί από αυτούς μπορεί να ήταν απολύτως καλά. Ερωτώ όμως, αν τελικά φταίνε οι σκύλοι ή τελικά ο άνθρωπος; Πάντοτε κατακρίνουμε τον σκύλο, έτσι δεν είναι;
Στο αντίθετο άκρο, οι  "μαλακοί" χαρακτήρες μπορεί ψυχολογικά επηρεασμένοι από ακατάλληλους χειρισμούς του εκπαιδευτή τους με το "βαρύ χέρι" να εκτελέσουν τις εντολές που θα τους ζητηθεί. Και στις δύο περιπτώσεις, το σκυλί καταλαβαίνει, ότι οι άνθρωποι στον κόσμο του είναι απρόβλεπτα και άδικα βίαιοι.
Γι’αυτό τον λόγο και για άλλους πολλούς, είμαι υπερήφανος για την προώθηση της Θετικής Εκπαίδευσης, χωρίς την προσπάθεια επιβολής-τιμωρίας, για να είμαστε όλοι σε θέση να έχουμε μια ακόμα καλύτερη σχέση με τους σκύλους και για να τους δώσουμε μια λιγότερο αγχωτική ζωή!

"Ὀλα είναι βιωματικά…"

Τυχόν προσπάθεια εκ μέρους μας, να τοποθετήσουμε τον εαυτό μας, με κάποιο τρόπο στην κοινωνική δομή των σκύλων και να επικοινωνήσουμε ουσιαστικά μαζί τους με αυτόν τον τρόπο, είναι απλώς καταδικασμένη σε αποτυχία. Είναι καιρός να εγκαταλείψετε την προσπάθεια αυτή και να δεχθείτε ότι είμαστε άνθρωποι που συνυπάρχουμε με μια άλλη μορφή ζωής και μάλιστα πιο επιτυχημένοι όταν συμβιώνουμε ειρηνικά.
Το γεγονός είναι, ότι οι κοινωνικές ομάδες λειτουργούν λόγω του εθελοντικού σεβασμού κι όχι λόγω της επιβολής κυριαρχίας με επιθετικές τάσεις. Οι κοινωνικές ιεραρχίες, υπάρχουν σε ομάδες των εξημερωμένων σκύλων και σε πολλά άλλα είδη, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων, με την ιεραρχία να είναι ρευστή.  Ένα σκυλί μπορεί να είναι πιο διεκδικητικό σε μία συνάντηση και περισσότερο στην επόμενη, ανάλογα με το τι διακυβεύεται και λιγότερο διεκδικητικό σε μια άλλη κατάσταση με κάποιο άλλο περισσότερο. Το μόνο σίγουρο, είναι, πόσο έντονα αισθάνεται κάθε σκυλί σε μια κατάσταση και το αποτέλεσμα που φέρνει. Δεν υπάρχει καμία εσωτερική επιθυμία για κυριαρχία. Όλα είναι, καθαρά βιωματικά! Σας θυμίζει κάποιους; Εμάς μήπως;
Θα ήθελα να γνωρίζετε, ότι οι σκυλο-ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις δεν οδηγούνται από την κοινωνική τάξη, αλλά από την ενίσχυση που παίρνει ο σκύλος. Συμπεριφορές που ενισχύονται, επαναλαμβάνονται και γίνονται συνήθεια. Αν ο σκύλος σας επαναλαμβάνει μια ακατάλληλη συμπεριφορά, όπως το να ανεβαίνει στον καναπέ, (δεν πιστεύω να νομίζετε ότι προσπαθεί να πάρει το πάνω χέρι;), είναι μόνο και μόνο επειδή αυτός ενισχύεται με κάποιο τρόπο ή του αρέσει να είναι άνετα και ήρεμα στον καναπέ (αυτοενισχυόμενες συμπεριφορές).

Καταλαβαίνω, πώς για να αποτρέψετε από το να ενισχύονται οι συμπεριφορές που δεν θέλετε και να ενισχύσετε γενναιόδωρα για αυτά (τα καλά) που κάνει ο σκύλος σας, είστε σε καλό δρόμο! Είμαι βέβαιος πως θα έχετε μια σχέση αμοιβαίας αγάπης, σεβασμού και επικοινωνίας στην κοινωνία που θέλουμε να έχουμε με τα σκυλιά μας.

"Πρέπει να αξίζουμε δικαίως τον τίτλο του καλύτερου φίλου"

 Κώστας Μπαζιάνας

Θετικός Εκπαιδευτής Σκύλων